Nagrody i kary - od najwcześniejszych lat przewijają się w naszym życiu. Już jako dzieci byliśmy w ten sposób dyscyplinowani i zmuszani do prawidłowego - według otaczających nas dorosłych zachowania. W dorosłym życiu również często stosujemy metodę kija i marchewki - zarówno na sobie jak i na swoich dzieciach. Gdy coś nam wyjdzie - lubimy się nagradzać, kiedy poniesiemy porażkę - przez wiele godzin potrafimy ganić się w myślach i robić sobie wyrzuty. Mimo, że od lat wiemy - jak nieskuteczne są te metody na nas samych - dalej staramy się w ten sam sposób wychować własne dzieci. Licząc - że tym razem rezultaty będą dużo lepsze, niż w przypadku nas samych. Niestety – nagrody i kary - tak jak nie zadziałały na nas - nie działają jako metoda wychowywania dzieci.
Nagrody i kary - konsekwencje
Problem z metodą kija i marchewki jest jeden. W życiu dziecka - pojawia się sędzia. Dorosły - który według własnych norm kwalifikuje zachowanie jako dobre lub złe. Jeśli jest złe - dziecko spotyka kara, jeśli zachowało się odpowiednio - dostaje nagrodę. W ten sposób - z pomocą nagrody i kary - zaczynasz wpajać dziecku, że nie jest odpowiedzialne za swoje życie. Zaczynasz przyzwyczajać je do myśli, że ktoś inny kontroluje jego życie. A ono samo nie ma na nie wpływu.
Dziecko wychowywane na nagrodach i karach zaczyna koncentrować się na tym czego żądają od niego inni ludzie i czego ono powinno żądać od ludzi.
Stosując nagrody i kary - nie pomagasz też w rozwiązywaniu problemu. Jeśli Twoje dziecko ma problem z zapamiętaniem tabliczki mnożenia - straszenie go konsekwencjami w postaci kary - tylko pogorszy całą sytuację.
Ile razy Ty -znajdując się w sytuacji dla Ciebie stresowej - zapominałaś przysłowiowego języka w ustach? Ile razy przez nerwy wypadałaś gorzej niż w sytuacji, gdy stres Cię nie dopadał.
Prawda jest taka - że w obliczu stresu - organizm człowieka koncentruje się na tym - aby przeżyć. Dlatego zwiększa nam się pojemność płuc, przyspiesza bicie serca i przepływ krwi. W takich sytuacjach - jesteśmy gotowi do działania - a nie myślenia. Nasz organizm w sytuacjach stresowych wyłącza mózg. Nie jesteśmy w stanie planować, wykrywać prawidłowości, uzyskiwać informacji, klasyfikować problemów czy rozwiązywać problemy. Stajemy się też mniej kreatywni.
I w ten sposób na zagrożenie i karę reaguje także dziecko. Zamiast szybciej się uczyć i zapamiętywać - wpędzamy je w jeszcze większe problemy.
Nagrody i kary – uzmysłowienie problemu
Wyobraź sobie, że przychodzisz dziś do pracy – i Twój szef oczekuje od Ciebie, że w ciągu jednego dnia nauczysz się czegoś zupełnie nowego i bardzo skomplikowanego. Na przykład nauczysz się prowadzić ciężarówkę wraz z przyczepą, wykonasz operację usunięcia wyrostka robaczkowego czy wystąpisz jako akrobata w pokazach cyrkowych. W ramach mobilizacji i pomocy – zastosuje metodę nagrody i kary. Jeśli zrealizujesz jego plan – otrzymasz bilet na tygodniowy wyjazd służbowy w egzotycznym kraju (nagroda). Jednak jeśli poniesiesz porażkę – zostanie Ci odebrana połowa miesięcznego wynagrodzenia (kara).
Czy nagroda i kara pomogą Ci w nauce zupełnie nowych rzeczy, których wcześniej nigdy nie robiłaś? Czy nie lepiej byłoby – gdybyś zamiast presji w postaci nagrody i kary- została wcześniej odpowiednio przygotowana do nowych zadań – ukończyła szkolenie, czy nawet odpowiednie studia?
Więc dlaczego uważasz – że sposób marchewki i kija zadziała u dziecka, które również często po raz pierwszy – musi zmierzyć się z zupełnie nowym dla niego wyzwaniem.
Nagrody i kary kontra uczenie się na błędach
Skoro nagrody i kary nie są dobrym sposobem na nauczenie dzieci zachowań, do których są słabo przygotowane - to co wybrać w zamian? Jaką metodę wychowawczą zastosować - by dziecko potrafiło prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie oraz bez kłopotów przyswajało nową wiedzę i nabywało nowe umiejętności? Odpowiedzią jest metoda uczenia się na błędach, której poświęcimy kolejny artykuł.
