Z czasem aktywność społeczna człowieka zmienia się drastycznie. W coraz mniejszym stopniu skierowana jest na cele wyższe, zainteresowania, uczestnictwo w kulturze, kontakty towarzyskie itp. Zaś w coraz większym stopniu obejmuje podstawowe czynniki typu pielęgnacyjnego, zależne od zdrowia i sprawności ruchowej. Dzieje się to w okresie bardzo późnej dorosłości, kiedy to codzienne funkcjonowanie staje się uciążliwe i często bolesne. Oddalenie tego stanu jest możliwe przez nieustanne podtrzymywanie potencjału sprawności w okresie poprzedzającym schyłek

Rola emeryta

Nie da się jej precyzyjnie zdefiniować z powodu znacznych różnic stylu życia na emeryturze i braku podstawowej cechy roli jaką jest konkretny obowiązek lub powinność. Istotą tej roli jest zwolnienie z obowiązku pracy i innych społecznie określonych zajęć. Emeryt niczego już nie musi, ale może bardzo wiele. Przejście na emeryturę jest doświadczane skrajnie różnie:

• Jako „początek końca”, gwałtowne „zejście w dół”
• Bądź też jako „zasłużony odpoczynek”, skojarzenie z wolnością i możliwością realizowania zainteresowań

Niekiedy na skutek kontynuowania dotychczasowych aktywności, tyle że w mniejszym wymiarze czasu, nie ma istotnych zmian w stylu życia. Kryzys następuje wtedy gdy osoba silnie identyfikowała się z pracą zawodową i tracąc ją tracą sens życia.
Przejście na emeryturę nie ma jednak istotnego wpływu na samopoczucie, a towarzyszące temu wydarzenia zależą od:

• stanu zdrowia (słabe zdrowie sprzyja zadowoleniu z fakty przejścia na emeryturę)
• poziomu wykształcenia i statutu zawodowego (im wyższy statut tym trudniejsza adaptacja do roli emeryta),
•  charakteru wykonywanej pracy (im większa rutynowość tym łatwiejsza adaptacja)
• Zasoby materialne i rodzinne (dobra ich jakość chroni przed kryzysem)
• Poziom satysfakcji z osiągnięć zawodowych i poczucie spełnienia

Niekiedy początkowa akceptacja nowej roli społecznej zmienia się w kryzys. Dzieje się tak gdy sobą nie może odnaleźć się w nowej rzeczywistości, nie ma alternatywnego zajęcia lub nie może kontynuować dotychczasowych zajęć w pożądanym zakresie. Niektórzy emeryci wyznaczają sobie nowe cele, których wcześniej nie próbowali, a gdy nie potrafią ich realizować przezywają rozczarowanie.

Satysfakcja w nowej roli

Poziom satysfakcji życiowej nie zależy od faktu przejścia na emeryturę ale od poziomu zadowolenia z życia we wcześniejszych okresach życia. Przez wszystkie etapy życia dźwigamy bowiem te same cechy: zrzędliwy i negatywnie nastawiony młody człowiek będzie zrzędliwym starcem a czerpiący z życia satysfakcję pozostanie taki na starość. Praca rzeczywiście kształtuje życie człowieka przez wiele lat, ale poczucie szczęścia lub nieszczęścia, rozwój lub stagnacja nie jest wynikiem doświadczeń z niej wyniesionych, lecz skutkiem poglądów i cech jakie wnosimy do całego procesu.
W tym też świetle wagi nabiera problem przygotowania się do emerytury, zdobywania wiedzy o procesach starzenia się i wiążącymi się z tym ograniczeniami. Konieczność zdobywania większej samoświadomości, poczucia realizmu, systemu wartości i sposobu spędzania czasu wolnego jeszcze przed emeryturą. Ostatnie z wymienianych elementów należą do najtrwalszych elementów osobowej tożsamości – i im człowiek starszy tym trudniej je zmienić. Do starości więc należy się przygotowywać całe życie, i współczesna psychologia pogłębia sens tej tezy jak i potrzeby eksponowania, iż emerytura ma pozytywne aspekty jako szansa na dalszy rozwój.
Przejście na emeryturę jest niezwykle ważnym doświadczeniem, i niejednokrotnie symbolizuje przekroczenie tzw. progu starości, i mimo iż może być szansą na dalszy rozwój należy pamiętać iż jest to sytuacja trudna, wymagająca przystosowania się do nowych warunków i do nowej społecznej roli

Role rodzinne – zmiana

Osoby, które dotychczas były żywicielami rodziny, opiekunami i wychowawcami, stają się coraz bardziej zależni od swoich podopiecznych. Rola żony czy męża staje się rolą wdowy, wdowca a rola córki syna kończy się wraz ze śmiercią rodziców. Pojawia się rola babci, dziadka, a rola rodzica jest coraz mniej obarczona obowiązkami. Obecnie na skutek przemian kulturowych i niskiego przyrostu naturalnego dziadków bywa więcej niż wnuków, a na skutek zmian w modelu życia współczesnej rodziny rola ta jest elastyczna i mniej wymagająca. Dziadkowie są w coraz mniejszym stopniu źródłem wiedzy o życiu i historii, i to wnukowie często uczą dziadków nowinek technologicznych. Współcześni dziadkowie coraz częściej wypełniają czas kontaktami z przyjaciółmi, lektura i innymi formami rozrywki czy samorealizacji (np. uniwersytety trzeciego wieku)

Relacje w związkach

Są one bardzo ważne w okresie późnej dorosłości. Wiele badań wskazuje że osoby starsze żyjące w związkach są szczęśliwsze niż osoby samotne, a kobiety lepiej radzą sobie z samotnością niż mężczyźni, oraz że kontakty z dziećmi należą do ważnych ale niekiedy zbytnio angażujących emocjonalnie.
Relacje małżeńskie w tym okresie oparte są na dużym przywiązaniu, wzajemnej pomocy, lojalności, poufałości, ale bywa, że mają charakter romantyczny, rzadziej towarzyszy im namiętność, nie brakuje też dowodów badawczych iż nierzadko małżonków w tym okresie późnej dorosłości wiąże więź seksualna. Małżonkowie w późnym wieku dojrzałym przeżywają mniej konfliktów i ewentualne napięcia likwidują w sposób bardziej czuły i mniej negatywny w stosunku do par w wieku średnim. Przebywają w swoim towarzystwie więcej czasu choć bardziej w bierny sposób niż wcześniej Na uwagę zasługuje siły więzi starszego małżeństwa w szczególnym kontekście dbałości o potrzeby zniedołężniałego czy otępiałego współmałżonka. Podkreślić należy iż bycie w związku w okresie późnej dorosłości niesie ze sobą wiele korzyści: są oni bardziej zadowoleni z życia, zdrowsi i rzadziej zamieszkują domy opieki. Musimy jednak pamiętać o różnicach pomiędzy normalnymi doświadczeniami starszego mężczyzny i starszej kobiety. Kobiety spodziewają się, że owdowieją, mężczyźni nie. Te różnice w oczekiwaniach powodują iż mężczyznom o wiele trudniej poradzić sobie w sytuacji śmierci współmałżonka.

Przyjaźnie

Według badań dla samooceny i ogólnego zadowolenia z życia seniora znaczenie mają relacje z przyjaciółmi i są one niejednokrotnie ważniejsze niż relacje z rodziną. Przyjaciele bowiem zaspokajają inne potrzeby niż członkowie rodziny m.in. dzielenie się wspomnieniami, konfrontowanie doświadczeń i są oparte na regule wzajemności, partnerstwa, zrozumienia, wspólnocie poglądów. Po 65 roku życia liczba przyjaciół w naturalny sposób maleje a nowe przyjaźnie zawiera się coraz trudniej.
            Na poziomie praktycznym utrata treści ról oznacza, że dla wielu starszych ludzi codzienne życie nie podlega już tylu wymaganiom. Nie wiadomo jednak czy to dobrze czy źle. Niektórzy psychologowie upatrują w tym niebezpieczeństwo izolacji i alienacji, inni zaś widzą w tym pewne korzyści. Jedną z nich jest szersze prawo do ekscentryczności i swobodnego wyrażania siebie
 
źródło zdjęcia:
Obraz Sabine van Erp z Pixabay
Przeczytaj także:Style funkcjonowania w późnej dorosłości i teorie adaptacji